تصفیه فاضلاب بیمارستان
يكي از منابع مهم توليد فاضلاب در سطح اجتماع، بیمارستان‌ها، ساير مراكز ارائه‌دهنده خدمات بهداشتي درماني، آزمایشگاه‌های تشخيص طبي و آزمایشگاه‌های تحقيقات پزشكي هستند كه به فاضلاب توليدي آن‌ها فاضلاب بیمارستانی گفته می‌شود.
با توجه به امكان حضور آلاینده‌های خطرناك نظير میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، مواد دارويي، فلزات سنگين، مواد شيميايي مصرفي در آزمایشگاه‌ها، عوامل گندزدا، رادیو ایزوتوپ‌ها و… در فاضلاب بیمارستانی، مديريت صحيح آن از اهميت ویژه‌ای برخوردار است و در صورت عدم مديريت صحيح، تهديد بزرگي براي سلامت جامعه و محیط‌زیست بشمار می‌رود.
شدت آلودگی آب یا فاضلاب عبارت است از مقدار مواد آلی و صنعتی قابل‌تجزیه و اکسید شدن که در حجم ضعیفی از آب یا فاضلاب وجود دارد. هرچند این مواد اکسید شدنی بیشتر باشد شدت آلودگی بیشتر است. تعیین میزان شدت آلودگی ازنظر انتخاب نوع تصفیه و طراحی تصفیه خانه ها امری جدی است.
فاضلاب بیمارستانی جزء فاضلاب شهری محسوب می‌شود و ارگانیسم‌های بیماری‌زا در آن به‌وفور یافت می‌شود و به‌طور متوسط میزان دفع فاضلاب در بیمارستان‌هایی که کمتر یا حدود ۱۰۰ تخت دارند هر تخت ۳۴۵ لیتر در شبانه‌روز در نظر گرفته می‌شود.
كميت فاضلاب بيمارستاني با پارامتر سرانه توليد فاضلاب به ازاي هر تخت با واحد ليتر به ازاي هر تخت در روز بيان می‌شود.
به‌صورت کلی، کیفیت فاضلاب بیمارستان به تعداد تخت‌های بیمارستان، تعداد روزهای ملاقات، فرهنگ مردم و موقعیت اجتماعی بیمارستان، شرایط آب و هوایی، وضعیت بهداشت بیمارستان، وضعیت جغرافیایی بیمارستان، تعداد مراجعین، واحدهای موجود در بیمارستان، بخش تحقیقاتی موجود در بیمارستان، وجود یا عدم وجود آشپزخانه در بیمارستان، وجود بخش امحاء زباله در بیمارستان، وضعیت محل جمع‌آوری زباله عفونی در بیمارستان و رختشوی‌خانه بستگی دارد.
براي مثال، در بیمارستان‌هایی كه خدمات تخصصي كليوي ارائه می‌شود، به دليل انجام دياليز و مصرف آب زياد براي دستگاه‌های سختي گير، ميزان آب مصرفي و فاضلاب توليدي بالا خواهد بود. در مقابل، در بیمارستان‌هایی كه فعاليت تخصصي آن‌ها اعصاب و روان است، مصرف آب و توليد فاضلاب كمتر است.
مصداقي نيا و همكارانش در سال ۱۳۸۸ مديريت فاضلاب در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشكي تهران را بررسي نمودند؛ در اين مطالعه سرانه توليد فاضلاب در محدوده ۱۰۹۰ – ۳۹۸ ليتر به ازاي هر تخت فعال در روز برآورد شد.
نکته قابل‌تامل در این زمینه این است که با افزایش تعداد تخت در بیمارستان، دبی طراحی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در بیمارستان‌های تا ۴۰۰ تختی افزایش نسبی می‌یابد ولی از ۴۰۰ تخت به بالا این رابطه به این صورت باقی نمی‌ماند، بدین معنی که با افزایش تخت بیمارستان دبی طراحی پایین می‌آید که البته این موضوع یعنی نوسان دبی در بیمارستان‌های کوچک و بزرگ در استانداردها و مراجع مختلف معتبر، لحاظ شده است.
به‌عبارت‌دیگر یک محدوده برای طراحی اعلام‌شده است، نه‌فقط یک عدد که این‌یک کار بسیار اصولی و ارزشمند است، زیرا دبی طراحی برای یک بیمارستان ۱۰۰ تخت خوابی هیچ‌گاه با دبی یک بیمارستان ۱۰۰۰ تختخوابی که نسبت ۱ به ۱۰ دارد، برابر نخواهد بود.
به‌طور نمونه اگر برای یک بیمارستان ۱۰۰ تختخوابی دبی طراحی را ۱۵۰ مترمکعب در روز در نظر بگیریم، الزاماً نیاز نیست که در یک بیمارستان ۱۰۰۰ تختخوابی دبی طراحی را ۱۵۰۰ مترمکعب در روز فرض کنیم، بلکه امکان کاهش دبی طراحی تا ۸۰۰ مترمکعب در روز دبی وجود دارد. تعیین دبی ورودی به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بیمارستانی نیز مؤید همین موضوع است.
جهت محاسبه سرانه آب مصرفی در بیمارستان‌ها نیاز به مشخص بودن سرانه آب مصرفی کارکنان و آب مصرفی فضای سبز است. تصفیه فاضلاب صنعتی و فاضلاب بیمارستانی امری مهم جهت بهبود محیط زیست است.
فاضلاب بیمارستان‌ها عمدتاً حاوی میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، مواد آلی، چربی، مواد پاک‌کننده، مواد ضدعفونی‌کننده و گندزدا می‌باشند. در بیمارستان‌هایی که مراکز پزشکی هسته‌ای وجود دارد مواد رادیواکتیو با نیمه‌عمر کوتاه جهت درمان و تشخیص استفاده می‌شود.
میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا علاوه بر آن‌هایی که به‌طورمعمول در فاضلاب‌های خانگی یافت می‌شوند بستگی به نوع فعالیت بیمارستان دارد. بیماری‌هایی که معمولاً ارگانیسم‌های ایجادکننده آن‌ها در فاضلاب یافت می‌شود عبارت‌اند از:
وبا، یرقان، فلج اطفال، حصبه، شبه حصبه، سل، دیسانتری باسیلی، مسمومیت‌های ناشی از سالمونلا، کرم‌های نواری انگل روده، شیستوزومیازیس، لیپتوسپیروزیس، اسهال خونی، پروسلوز، سیاه‌زخم (بروسلوز), کرم‌های نماتود و …
ترکیبات فاضلاب‌های بیمارستانی
اجزاء معمول فاضلاب‌های بیمارستانی شامل موارد زیر است:
- مواد آلی قابل‌تجزیه بیولوژیک
- مواد معدنی (محلول، کلوئیدی یا معلق)
- فلزات سمی (جیوه)
- مواد شوینده (دترجنت‌ها)